كۆيۈۋاتقان بۇغداي

2004- يىلى يىل 25- ئاۋغۇست، ئۈرۈمچى
 

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

ئانا تىل

بىر دوستۇمنىڭ ياۋرۇپاغا ماكانلاشقىنىغا خېلى يىللار بولدى
ئۇزاقى يىل جىگەر راكىدا يات شەھەردە كۆزىنى يۇمدى
ئايالى ياۋرۇپالىق
باللىرىمۇ شۇ يەردە ئۆسكەن
كۆز يۇمۇش ئالدىدىكى بىردىنبىر ئارزۇسى
ئانا تىل – ئۇيغۇر تىلىدا ۋېدالىشىش ئىكەن
ئەپسۇس، ھېچكىم چىقمىغان ئىكەن.

شۇڭا ئۇ ئايالىغا دەپتۇ :
مەن تۇغۇلۇپ ئاڭلىغان تۇنجى تىل ئۇيغۇر چە ئىدى
يىغلىسام ئاتا – ئانام ئۇيغۇر تىلىدا بەزلەيتى
سۆيەتتى، سىلايتى
ئاپام ئۇيغۇر تىلىدا ئەللەي ئېيتاتتى
ئەللەي تاتلىق ئۇخلىتاتتى، ئاڭلىماي ئۇخلىمايتىم
كېچىچە كۆز يۇممايتىم، قارا بېسىشتىن قورقاتتىم
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا سۆيگۈنى تۇيدۇم
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا گۈزەللىكنى سەزدىم
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا ئەركىنلىك ئىشىتتىم
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا ئەقىلگە ئېرىشتىم
گەپ قىلىشنى ئۈگەندىم
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا بىلدۈردۈم ماڭا لازىمنى
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا ئايان قىلدىم ئاغرىق – زارىمنى
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا كۆز – كۆز قىلدىم شاتلىقلىرىمنى
تۇنجى بولۇپ ئۇيغۇر تىلىدا بايان قىلدىم مۇھەببىتىمنى
ئۇيغۇر تىلىدا قۇرۇپ چىقتىم پۈتۈن روھىي دۇنيارىمنى
بۇ تىلسىز بۇ دۇنيانىڭ كۆرىسىز گۇمرانىنى
گۆش تىنىم باشقىلارچۈن تەجرىبىخانىغا ئايلىنار
كاللام زېرىكىشلىك گىرامماتىكا كىتابى ۋە لۇغەتكە ئايلىنار
خۇددى بىرسى مېنىڭ ئېغىزىمدا گەپ قىلىۋاتقاندەك
چۈنكى مەن ئۇزۇن يىللار كېيىن
ئانا يۇرتتىن ئايرىلىپ بۇ دۇنيانى ئاندىن بىلدىم
يەنە نۇرغۇنلىغان ئۆزگە مىللەت ۋە تىللار بار
تىل ئۈگىنىش جەريانى ھەمىشە ئايرىلىش ئازابىغا چىرمىشىۋالىدۇ
ئىككىنچى تىلنىڭ ئۆگەيلىكىدىن قۇتۇلغىلى زادى بولمايدۇ
مەن پەقەت مەۋجۇتمەن ئانا تىلىمدا
بىردىنبىر زىمىنىمدۇر، يول يوق ئىشغالغا
ئەركىنمەن مەن پەقەت ئانا تىلىمدا
بىردىنبىر چۈشۈمدۇر، يول يوق بۇزۇشقا.

2005-يىل 11-ئاينىڭ 29-كۈنى بىيجىڭ

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

ئەتىگەن تۇيغۇسى

1993 ئۈرۈمچى

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

ئاياللار

 
ئاياللار، ئاھ، ئاياللار!
سەن ئاشۇ سۇ سەن بارچە يارىتىلىشتىن ئاۋال قاراڭغۇلۇقتا داۋالغۇپ تۇرغان
سەن ئەڭ دەسلەپكى تېررىتورىيە، جەننەتنى بەدەل قىلىپ ئېرىشكەن
سەن ئەڭ دەسلەپكى ئەسىرىسەن ئەرلەرنىڭ ئۆلۈم بىلەن تېگىشكەن
سەن ئەڭ دەسلەپكى شادلىقسەن جىنايەت ۋە ئازاب بىلەن يۈكسەلگەن.
ئاياللار، ئاھ، ئاياللار!
ئىنسانىيەت مەھرۇم بولدى جەننەتتىن ئاياللار ئۈچۈن
ئىگە بولۇپ ئازابقا سېزىپ يەتتى ئۇلۇغلۇقىنى ئۆزىنىڭ
شۇندىن بېرى ھەم مەھرۇم بولدى ئايالدىن،
ئېرىشكىنى پەقەتلا شارابنىڭ تەكتىدىكى مەستلىك ۋە خام خىيال
ئاياللار خۇددى جۆيلۈشتەك،خۇددى جىنايەتتەك يوشۇرۇندى زۇلمەت ئىلكىگە.
ئاياللار، ئاھ، ئاياللار!
يۇمىلاق شەكىللەرگە تولغان سېنىڭ ئېزىتقۇ تېنىڭ
مەغلۇبتۇر ئۇ يەردە بارچە پەلسەپە
پېتاگوراس ئېيتقان ئىككىنچى رەت ئۆتكىلى بولماس بىرلا دەريادىن
لېكىن سېنىڭ تېنىڭدە
ئوخشىمىغان دەۋرلەردە ۋە باشقا-باشقا جايلاردا
كېسىپ ئۆتكىنىم يەنىلا شۇ بىر دەريا.
ھازىرغىچە ۋۇجۇدۇمدا كۆيۈۋاتقىنى ھەم
سەن يەتتە باشلىق يالماۋۇزدىن سوراپ كەلگەن ئوت.
ئاياللار، ئاھ، ئاياللار!
مەھكۇملۇقتەكلا ئەقىلنى قىلىسەن ۋەيران
تەلۋىلىكنى تۇغ قىلىپ تىكلەپ
سىياسىينى ئايىغىڭدا قىلىسەن پايخان
بېشى بارلارنى باش ئەگدۈردۇق،تىزى بارلارنى تىزلاندۇردۇق. لېكىن
زېمىن، بېسىۋېلىش، بايلىق، ھوقۇق ۋە بۇلاپ – تالاش ھەممىسى يالغان
زوراۋانلىق بىر ۋاسىتە
ئاياللارغا ئەرلىكنى كۆرسىتىدىغان
ئاياللارنى كەمسىتىش، مەغرۇرلۇق ۋە زورلۇق
ئەمەلىيەتتە

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

قەسىدە

سېنىڭ روھىڭ پۈتۈن دۇنيا
–     ھېرمىن ھەسسي،«سددىخارتىخا»دىن

قاچ – قاچتا مۇزداۋاندا توڭلاپ قالغان جەسەتلەر ئىچىدىن مېنى تونۇيالامسەن؟ پاناھ تارتقان
قېرىنداشلار سالدۇرىۋالدى كېيىملىرىمىزنى. ھازىرمۇ ئۇندىن ئۆتسەڭ ئۇچرايدۇ يالىڭاچ
جەسەتلىرىمىز. قەتلىئامنى ئۇلار ماڭا مۇھەببەت دەپ تاڭغاندا
بىلەمسەن مەن سەن بىلەن بىللە
ئۈچ يۈز يىللىق ئۇيقۇدىن ئويغىنىپ تونۇمايدۇ ئۇلار بىر بىرىنى، بىلمەيدۇ ھەم ئۆزىنىڭ ئۇلۇقلىقىنى
زەھەرنى ئېسىل شاراب بىلىپ خوشاللىق بىلەن ئىچىۋەتكەن مەن
ئۇلار كوچىلاردىن غايىپ بولغان گەۋدەمنى ئىزدەپ تاپالماي يۈرگەندە
بىلەمسەن مەن سەن بىلەن
كاللىلاردىن ياسالغان ئاشۇ مۇنار ئىچىدە بار مېنىڭمۇ كاللام
قىلىچنىڭ ئىتتىك گاللىقىنى سىناش ئۈچۈنلا كەسكەن مېنىڭ كاللامنى. قىلىچ ئالدىدا
بىز سۆيگەن سەۋەپ نەتىجە مۇناسىۋىتى خۇددى تەلۋە ئاشىقنىڭ ۋۇجۇدىدەك گۇمران بولغاندا
بىلەمسەن مەن سەن بىلەن بىللە.
بازاردا ئېگىز تۇماقلىقلار قارىغا ئېلىش مەشىق نىشانى بولغاندا مېڭىسىگە ئوق سانچىلغان كىشىنىڭ چىرايى ئازابلىق سوزۇلۇپ،

ئۆزىنىڭ ئۆلۈش سەۋەبىنى بىلمەك بولۇپ قارىغان كۆزىنىڭ ئالدىدا جاللاتنىڭ گەۋدىسى غۇۋالىشىپ يوقالغاندا
ئوق سانچىلغان مېڭىدىكى قىزىپ كەتكەن تەپەككۇردا ئەكس ئەتكىنى مېنىڭ گەۋدەم، ئاشۇ چاغدا
بىلەمسەن مەن سەن بىلەن بىللە
شاراب ئىچىش قان ئىچىشتىنمۇ ئېغىر گۇناھ ھېسابلانغان ئاشۇ دەۋرلەردە،  بىلەمسەن ئادەم قېنىدا چۆگىلىگەن تۈگمەندە تارتىلغان ئۇننىڭ تەمىنى؟ ئەلشىر ناۋائى
ئەسەبىيلەرچە خام خىيال قىلىپ  چىققان شارابنىڭ تەمى ئۈلگە ئېلىنغان مېنىڭ قېنىمدىن
چەكسىز سىرلىقلاشقان ئاشۇ مەستلىكنىڭ ئەڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىدا
بىلەمسەن مەن سەن بىلەن بىللە.

 
2006- يىل 3- ئاي، بېيجىڭ، شىخوڭمىن

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

يالماۋۇز ناخشىسى

ئاھ ، خۇدا !
«مەن ئادەممۇ ئەمەسمۇ ؟»
پەيدا بولۇپ باقمىغان بۇنداق خىيال كاللامدا
چۈنكى
مەن ئەزەلدىنلا ئادەم
يەتمىدىم تېخى يوقىلىش مەقامىغا
قورقىمەن
خۇددى پىچاق بىلىگەندە چىققان ئاۋازدەك
ياكى شامالدا لەپىلدىگەن بايراق ئاۋازىدەك
قاغىغان ئۈندىن
قورقىمەن
تارىخنىڭ قاراڭغۇ جايلىرىدا سەن بىلەن ئۇچرىشىشتىن
گاھىدا پەرياد قىلىمەن سەۋەبسىز
گاھىدا قاھ – قاھ كۈلىمەن سەۋەبسىز
ھېچبىر ئادەم يېمەس گۈشۈمنى مېنىڭ
ئۆتكۈزمىدىم يەتتە يىلنى ئېتكاپتا ئۆڭكۈردە
سىناي تېغىغىمۇ چىقىپ باقمىغان
ئىسپات بۇلار ھەممىسى ئادەملىكىمگە
يەنە ئاشۇ خۇنۈك كارىدور
يەنە ئاشۇ مۇزدەك سوغۇق ئېگىز بوي ئايال
پەقەت ئۇلار
كۇچىلاردا تولۇپ يۈرگەن قىزلاردەك
جىنسىي ئەزاسى يوقمىدۇ دېگەن
شۈبھىگە سالالماس كىشىنى
لېكىن
«ئۇلار ئادەممۇ ئەمەسمۇ ؟ » دېگەن
خىيال پەيدا بولۇپ باقمىغان زادى كاللامدا
ئۇلار خۇددىي خىيالي تۇيغۇدەك يېقىن بولسىمۇ
ئۇلار خۇددىي ئۆز تېنىمدەك يىراق بولسىمۇ

بىراق بىر قېتىم
چوڭ كوچىدا
ئادەملەر توپىنىڭ ئىچىدە
ئادەم ئەمەستەك سېزىپ قالدىم ئۆزۈمنى تۇيۇقىسز
چۈنكى سەن سورىدىڭ مەندىن :
لىۋىڭدىكى ئۇ كىمنىڭ قېنى؟ بېرەلمىدىم مەن جاۋاپ
شۇندىن بېرى
قارا رەڭلىك قان تامماقتا سېنىڭ قاپقارا كۆلەڭگەڭدىن

بالىلىقنىڭ يۇلتۇزلار نۇرىغا تولغان ئاسمىنى
چۈشلىرىمدە ئەمدى ئايان بولمايدۇ قايتا
بىراق نېچۈن يەنە
تېخىچە بوينۇڭدا شۇ سەدەپ مارجان
قۇتىلالماي يۈرەمسەن ياكى
ئازاپلىق بالىلىقنىڭ
ۋە ياساپ ئوينىغان ، يامغۇردا قېلىپ ئىرىپ كەتكەن
لاي قونچاقلارنىڭ ۋەھىمىلىك سايىلىرىدىن
قېنى سەندىكى
تۈگىمەس ئەۋلاد قالدۇرۇش ئىستىكى ؟
قېنى سەندىكى
تەشنالىقىمنى قاندۇرغۇدەك قان ؟
قېنى سەندىكى
يېتەلمەسلىك ئۈچۈنلا قىلىنغان ئارمان ؟

كەل ، جىنسىي زوراۋانلىققا گىرىپتار بولغۇچى
شۇملۇقتىن بىشارەت بەرگۈچى شامالدەك
سۈيۈپ ئۆتكىن يۈزۈمنى
ھوقۇشتەك
كېچىلەرنى تىتىرەتسۇن نازلىق ئۈنلىرىڭ

1991- يىلى 23– ماي ئۈرۈمچى

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

رەقىبلەر

ئۇلار – رەقىبلەر . مۇرەسسە يوق ئارىدا زادىلا
يول ماڭار بىر – بىرىگە تامامەن قارىشى يۆنىلىشكە
بىراق ھامان بىر كۈنى
پەيدا بولىدۇ ئۇلار چوقۇم بىرلا نوقتىدا
چۈنكى يەر شارى يومىلاق

مۇتلەق قاراڭغۇلۇقنى نىشان قىلغۇچى
ۋە
يورۇقلۇققا ماڭغۇچىمۇ قايتماس كەينىگە
بىراق ھامان بىر كۈنى
پەيدا بولىدۇ ئۇلار چوقۇم بىرلا دەۋردە
چۈنكى تارىخمۇ چەمبەر شەكلىدە

 
* * * * * * * * * * * * * * * * *
 

فرانز كافكا

فرانز كافكا ئۆلۈش ئالدىدا
بىر دوستىغا قىلغان ۋەسىيەت
كۆيدۈرىۋېتىش ھەققىدە قوليازمىلىرىنى
خالىمىغان سىرىنى ئاشكارە قىلىشنى نامەھرەملەرگە،
بىراق دوستى قىلغان ئاڭا ئاسىيلىق.
فرانز كافكا
يازغان دادىسىغا تاپشۇرۇلماس خەت،
بىراق ئاشكارىلاپ
قىلدى ئۇنىڭغا ئاسىيلىق پۈتۈن ئىنسانىيەت.
ھەممە ئادەم تونۇپ يەتكەندە يەرنىڭ يۇمىلاقلىقىنى
ئۇ بېرىپ باققان جاھاننىڭ ئەڭ چەت گىرۋەكلىرىگە،
بايقىغان يەرنىڭ چاسا ئىكەنلىكىنى؛
چۈنكى دۇنيانىڭ شەكلى دائىرسىدە ئەمەس گېئومېتىرىيەنىڭ.
رېئاللىقتىن چىنراقتۇر ئۇنىڭ خام خىيالى
شۇڭا گىرىپتار بولغان ئۇ قورقۇنچ كېسىلىگە،
قورقۇنىچ بېسىپ چەكسىز گىرداۋنى كۆرۈپ يەتكەندە.
بۇ يەردىكى ئوبزورلاردا ئېيتىلىشىچە:
گىرىگورىي① ياشىغان بولسا باشقا تۈزۈمدە
ئاۋايلاپ سۆيۈش ۋە سىلاشلارغا ئېرىشەر ئىكەن قۇرۇت بولسىمۇ
چۈنكى قۇرۇت ئىدى ئاشۇ ئوبزورچىلارمۇ.
كافكا دائىم ئاڭلاپ قالاتتى
زىمىننىڭ نالىسىنى ۋە قوياشنىڭ چىرقىرىشىنى،
ئاڭلىيالماس بۇنداق ئاۋازنى ھېچكىم،
چۈنكى ھېچكىم چۈشكۈنلىشەلمەس ئۇنىڭدەك.
مەنمۇ ئاڭلاپ قالغاندىن كېيىن شۇ ئاۋازلارنى
خىيال قىلاتتىم كافكادەك يازغۇچى بولۇشنى
بىراق ئاخىرى ئايلىنىپ قالدىم پەقەت ئۇنىڭ بىر پېرسۇناجىغا.
كافكا ئۈمىدسىز ئەمەس،
ھېچنىمىدىن كۈتمىسە ئۈمىد، ئۈزىلەتتى ئۈمىد نېمىدىن؟
دەل مۇشۇدۇر كافكانىڭ بارلىق ئازابىنىڭ مەنبىئى
مەن كافكانىڭ سوغاق پەريادىنى دائىم سېزىپ
تۇرىمەن. ئۇ ئۆز جاراھىتىگە قەلەمنى سانجىپ
تۆشۈك ئاچقان. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ يىرىڭلىق گۈللىرى②
ئۇنىڭ مەخپى سۆيگۈسىدەك
ئىنسانىيەت ئالدىدا يالىڭاچلانغان؛
ۋە باسقۇنچىلىق قىلىنغان. چۈنكى
تەنھالارغىلا خاستۇر پەقەت سۆيگۈ،
سۆيگۈ مۇھتاج خىلۋەتكە سىرغا.
ئۇ ئۆزىنىڭ جىسمانىي ھالىتىدىن ھالقىپ چىقىپ
تەڭرى بىلەن ئالاقىلاشماقچى بولغان سىددىخارتخادەك
ئاياللارنىڭ بېقىنىدىن تۇغۇلغان ئەمەس،
بىراق ئۇ دادىسى تەرىپىدىن خارلانغاندا
ئۆيدىن چىقىپ كەتمەيمۇ
ئەنجۈر دەرىخى ئاستىدا يەتتە كۈننى ئاچ ئۆتكۈزمەيمۇ
بىلگۈچىگە ئايلانغان.
لامالاردەك
سەكراتتا ياتقانلارغا
قانداق ئۆلۈشنى ئۈگىتىشنى بىلەلىگەن.
مەنمۇ ئۆيدىن چىقىپ كەتتىم
ئولتۇرۇپ تارىم دەرياسى بويىدا
يىغلىدىم ئەسلەپ ئۆتۈكەن تېغىنى.③
سەزگۈلەرنىڭ ئېزىقتۇرىشىدىن زادىلا
قۇتىلالمىدىم. ئاخىرى كۆزۈمنى ئويۇپ تاشلاپ
ئۆزۈمنى چاھ ئىچىگە تاشلىدىم
پەرھات تۇرسۇن قېنى دېگەنلەرگە
چاھنىڭ ئىچىدە،
يولداشلىرى يىلان چايان دېگەيسەن…④