ئامىنە سەدەف

 

خەۋەر مەنبەسى: ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى 2022- يىلى 17- دېكابىر

 

ئەنگىلىيىدە ياشايدىغان ئاكادېمىك، شائىر، ئەدەبىي تەرجىمان ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ئەپەندىمنىڭ ئىزچىل تىرىشچانلىق كۆرسىتىشى ۋە بمەسئۇل تەھرىرى بولۇپ ئىشلىشى بىلەن تەرجىمە قىلىنغان ئۇيغۇر شېئىرلار توپلىمى «ئۇيغۇر شېئىرلىرى»  ئەنگلىيىدىكى داڭلىق نەشرىياتلاردىن بىرى بولغان پىنگۋىن نەشىرىياتى تەرىپىدىن نەشىرگە تەييارلىنىۋاتقان بولۇپ، مەزكۇر نەشرىيات بۇ كىتابنى 2023- يىلى 7- نويابىر كۈنى بۈيۈك بىرتانىيە، ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرى ۋە كانادادا نەشىردىن چىقىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى .

 

Uyghur Poems Book by EVERYMAN’S LIBRARY POCKET POETS

Published on 7th November by Penguins Random House

 

بىز بۇ مۇناسىۋەت بىلەن شائىر ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ئەپەندىمنى زىيارەت قىلدۇق. ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ئەپەندىم زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ: «بۇ كىتابنىڭ نەشىر قىلىنىشى بۈگۈنكىدەك خىتاينىڭ ئۇيغۇر مەدەنىيىتى ۋە ئۇيغۇر تىلىنى يوقۇتۇش ئۈچۈن، ئۇيغۇر مەدەنىيەت ۋە ئەدەبىيات ساھەسىدە خىزمەت قىلىۋاتقان زىيالىيلارنى جازالاش، كىتابخانا، نەشرىيات ئورۇنلىرىنى تاقاش، ئۇيغۇرچە كىتابلارنى سېتىشنى چەكلەش قاتارلىق رەزىل مەدەنىيەت يوقۇتۇش سىياسەتلەرنى قوللىنىۋاتقان بىر ۋاقىتتا بۇ كىتابنىڭ دۇنياغا داڭلىق بىر نەشرىيات تەرىپىدىن نەشىر قىلىنىشى خىتاينىڭ قانۇنسىز ھەرىكەتلىرىگە بېرىلگەن بىر ياخشى جاۋاب ۋە ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بىر خۇشاللىنارلىق ئىش دەپ قارايمەن. شېئىر بىر تىلنىڭ جەۋھىرى، ئەدەبىياتنىڭ جان تومۇرى ھېسابلىنىدۇ. بۇ كىتابقا كىرگۇزۇلگەن شېئىرلار قەدىمكى ئۇيغۇر شېئىرلاردىن تارتىپ، ھازىرقى زامان شېئىرلىرغىچە بولۇپ ئۇيغۇر شېئىرىيىتىنىڭ 2000 يىللىق تارىخى ئەكىس ئەتتۇرۇلگەن بىر ئانسولوگىىيىلىك – قوللانما كىتاپ دەپ قاراشقا بولىدۇ. ھەم بۇ كىتاپ كېلىجەكتە، ئۇيغۇرلارنىڭ دۇنيا مەدەنىيەت غەزىنىسىگە قوشقان تۆھپىسىنىڭ بىر نامايەندىسى سۈپىتىدە، ئۇيغۇر شېئىرىيىتىنى دۇنياغا كەڭ دائىرىدە تونۇتۇشتۇرىدىغان ئېنگلىزچە نەشىر قىلىنغان بىردىن بىر مۇكەممەل كىتاپ بولۇپ قالغۇسى.» دېدى.

 

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ئەپەندىمنىڭ بىلدۈرۈشىچە، پىنگۋىن نەشرىياتى ئەنگلىيىدە برىتانىيە ئىمپېريىسى دەۋرىدىن باشلاپ كىتاب نەشىر قىلىپ كەلگەن دۇنيادىكى چوڭ تىپتىكى نەشرىيات بولۇپ، بۇ نەشىرياتتا نەشىر قىلىنغان كىتابنىڭ تىراژى ئەڭ ئاز بولغاندا بىر مىليون ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق بولىدىكەن ۋە ھازىرغىچە تۈركىيە ياكى باشقا ئۇتتۇرا ئاسىيا تۈرك دۆلەتلىرىددىن بىرەرمۇ شېئىر كىتاپ نەشىر قىلىپ باقمىغان بولۇپ، «ئۇيغۇر شېئىرلىرى» ناملىق بۇ كىتاپ ئۇشبۇ نەشىرىياتتا نەشىر قىلىنغان تۇنجى تۈركىي تىللىق خەلىقلەرنىڭ كىتاب بولۇپ ھېسابلىنىدىكەن.

 

ئادىل تۇنياز

 

ئە. ئە گە ئاتاپ

 

ئۇچىراشتۇق بىز
ئاۋال تېلېفوندا –
ئاندىن زاۋالنىڭ سۈرىتىدىن تىز
توختىغان قىزىل تاكسى يېنىمىزدا
قالدۇرمىدى غېرىبلىقتىن ئىز،
قالدى بىر تىكەن تىلىمىزدا.

 

سېنىڭ رىزقىڭ يات تىلدا ئىكەن
ئىككى قىزىڭ ئاق پىشماق، بىغەم
ئېنگىلىز تىلىدا ئۇچتى بىر دەم
يېرىم سۈزۈك قانىتى بىلەن.

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

شېئىرنى بىۋاستە ئاڭلاش: Taj_mehel.mp3

 

شاھلار سەلتەنىتىنىڭ ئۆچمەس ئىزناسى،
بابۇرنىڭ جەڭگاھتىكى يەككە قەلئەسى،
تاج مەھەل 1 مۇنارى مۇئەللەقنى سۆيگەن،
ئاستىدا ئۆركەشلەر ياممۇنا دەرياسى. 2

 
گاھ ئاڭلىنار ئاتلارنىڭ تۇياق ئاۋازى،
مۇڭغا پاتقان بەستىدىن ئەكس ساداسى.
بۇ يەردە «بابۇرنامە» 3 يېزىپ پۈتۈلگەن،
مىڭ ھىجراندىن ئۆرتەنگەن شاھنىڭ نىداسى.

 
بابۇر 4 بىلەن تەڭ ئۆسكەن بۈيۈك دەرەخلەر،
گۇۋاھ بولۇپ تاج مەھەل ئالدىدا تۇرار.
مەرمەر تاشلار ئىچىدە شاھنىڭ قەبرىسى،
بۈگۈن بىلەن ئۆتكەننىڭ ئارىسىدا ياتار.

ئۆزىنى ۋە روھىنى شېئىرغا يۇغۇرىۋەتكەن، شېئىرنى ھاياتنىڭ تۈگۈنى ھېسابلايدىغان، دۇنيانى قىرلىق روجەكلەردىن كۈزىتىپ، ئىسيانكارلىق روھى بىلەن خىتابىنى جاھانغا ئاڭلاتقان ياش، تالانتلىق شائىرىمىز مىلادى 2018-يىلى 7-ئاينىڭ 12-كۈنى سائەت 3:40 ئۆتكەندە خوتەن ۋىلايەتلىك دوختۇرخانىنىڭ جىددىي قۇتقۇزۇش بۆلۈمىدە 47 ياشتتا بىز بىلەن ۋىدالاشتى. تالانتلىق شائىرىمىزنىڭ ئاخىرەتلىكى ئۈچۈن فىردەۋىز جەننەت ماكان، ئائىلىسىگە سەبىر تىلەيمىز. مەرھۇمنىڭ 2007-يىلى يازغان بىر پارچە شېئىرى ھوزۇرۇڭلاردا:

 

كۆڭلۈم

 

غوجىمۇھەممەد مۇھەممەد

 

گۈلزاردا كىپىنەك، سەيلانە كۆڭلۈم،
بۇلبۇلى غەزەلخان، مەستانە كۆڭلۈم.
ئۆلۈمدىن باشقىسى تاماشا دېدى،
يارغا ياماشتى مەردانە كۆڭلۈم.

 

بىر جاننىڭ ئىچىدە مىڭ جان بار دېدى،
ھەر جاننىڭ ئىچىدە زىندان بار دېدى.
زىنداننىڭ ئىچىدە جانان بار دېدى،
ئىىشققا قۇل بولۇپ بىچارە كۆڭلۈم.

 

كۆزلەر ئاھۇسىغا چۆكتۈردى زۇلمەت،
كىرپىكلەر جادۇسى چانىدى دەھشەت.
چاچلارنىڭ دارىغا ئېسىلدى رەت- رەت،
ئۆلۈكى ئىتلارغا سازايى كۆڭلۈم.

 

رەستىگە چىقسا گەر بولدى ئەەل قاچ- قاچ،
چۈنكى ئۇ كىيىمسىز ئىدى يالىڭاچ.
جەندەيۇ- كۇلاھنى كىيدى نائىلاج
ئاشىقى قەلەندەر، دىۋانە كۆڭلۈم.

 

تاش كىردى زۇۋانغا، سايدا مۇساپىر،
ئايلاندى تاشقا ھەم بىر يالغۇز شائىر،
تاشنىڭ ھەمراھى يالغۇزلۇق ئاخىر…
يالغۇزلۇق ئىچىدە نۇرانە كۆڭلۈم.

 

2007- يىلى. گۇما

 

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

شېئىرنى ئاڭلاش: Kuresh_Uyghur_Elkun.mp3

ئەلكۈن ئۆزى ئوقۇدى

 

شېئىرنى ئاڭلاش: Kuresh_Uyghur_Rabiye.mp3

رابىيە داۋۇت ئوقۇدى

 

يىگانە بولدۇم سەنسىز ئەي ۋەتەن،

بىگانە بولدۇم سەنسىز ئەي ۋەتەن،

ھۆرلۈك ۋەسلىڭگە يەتمەي ئەي ۋەتەن،

ئۆرتەندى پىغاندىن بۇ يۈرەك ۋەتەن!

بولدى خار بۇ جان ئەرزىمەس ۋەتەن!

 
بولدۇق بىز سەك پارە ساڭا قانماي،
ياشايمىز سەندىن مەڭگۈگە تانماي،
ماڭىمىز بىز ئالغا يولدىن يانماي،
قۇتقۇزۇش بۇرچىمىز سېنى ۋەتەن،
قەرزىمىز قوغداش سېنى ئەي ۋەتەن!

 
ئۆتمەكتە ئۆمرىمىز ساڭا قىيماي،
كۈرەشچان ئەۋلادمىز سەپتىن قالماي،
ئاھىڭغا بۇ جان قانداق چىدىغاي؟
بولايلى يانارغا گۈلخان ۋەتەن،
بولايلى ياۋغا ئوق ئېتىلىپ ۋەتەن!

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

ئاڭلاش: Elkun_poem/Kechur_weten.mp3

شېئىرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى

 

يۇلتۇزلۇق ئاسمىنىمدىن سېنى سورايمەن،
تاڭ سەھەر ھاۋاسىدىن سېنى پۇرايمەن،
ھەر كۈنى سېنى كۈيلەپ غەزەل توۋلايمەن،
كەچۈر مېنى، كەچۈر مېنى، كەچۈر ۋەتەن!

 
سېغىندىم ۋەتىنىم، ساڭا قىيالمىدىم …
ئېقىپ سۈيىڭدە، ئوتۇڭدا يانالمىدىم،
زار بولدۇم مېھرىڭگە، بىر كۈن قانالمىدىم،
كەچۈر مېنى، كەچۈر مېنى، كەچۈر ۋەتەن!

رابىيە داۋۇت

 

شېئىرنى ئاڭلاش: Rabiye Dawut: Sada.mp3

شېئىرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى

 

ئۈمىدلىنىپ قۇياشىمغا باقتىم،
قارا بۇلۇت ئاسماننى توسۇپتۇ.
ئاينى ئىزدىدىم ئاخرقى قېتىم،
ئۇ بالدۇر تاغ كەينىگە مۆكۈپتۇ!

 

دېڭىز دېدىم ئۇسسۇزلۇقتا مەن چاڭقاپ،
ئۇ ماڭا سوغۇق ھۆمىيىپ بېقىپتۇ.
زېمىن دېدىم باغرى ئۇنىڭ كەڭرى دەپ،
ئۇمۇ ماڭا ۋاپا قىلماي يېتىپتۇ!

 

ھەسرەتتە دېدىم تەنھا ئۆزۈمگە:
«تاشلاپ مېنى ھەممىسى كېتىپتۇ –
قېنى سۆيگۈ، قېنى بەرگەن ۋەدەڭ؟»
يۈرىكىم ئەلەمدە دەرتكە پېتىپتۇ!

 

ئەمما مەن ئارقىغا ئەمدى يانمايمەن،
تۇغلار يېڭى قۇياش ھايات يولۇمدا.
تاۋلىنار چىن ئىنسان مۇشاققەت بىلەن،
ۋەتەن مۇھەببىتى بولسا قېنىڭدا!

 

 

ﻧﯘﺭﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ ﻳﺎﺳﯩﻦ ﺋﯚﺭﻛﯩﺸﻰ

 
ﻧﻪﺩﻩ ﺳﻪﻥ ﺋﻪﻱ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﺋﻪﺭﻛﻪﻛﻠﻪﺭ,
ﻳﯜﺭ ﻛﯧﺘﻪﻳﻠﻰ ﭼﯚﻝ – ﺑﺎﻳﺎﯞﺍﻧﻐﺎ,
ﺋﻪﺭﯨﻚ ﺋﯘﻧﺪﺍ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﺋﻮﯞﭼﯩﺪﯗﺭ,
ﻣﻪﯞﺟﻰ ﺋﯘﺭﺍﺭ ﺭﻭﮪ ﮬﻪﻡ ﻗﯧﻨﯩﯖﺪﺍ.

 
ﭼﯚﻝ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴﻰ ﺋﯧﻴﺘﺎﺭ ﻗﯘﻣﯘﺷﻼﺭ,
ﺋﺎﺗﻼﺭ ﻛﯩﺸﻨﻪﺭ ﺋﯘﭘﯘﻕ ﭼﯧﺘﯩﺪﻩ,
ﻗﯩﻠﯩﭻ ﺋﻮﻳﻨﺎﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﺋﻪﻝ,
ﻳﺎﺗﺎﺭ ﺗﯩﻨﭻ ﻳﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﻛﺘﯩﺪﻩ.

 
ﺋﺎﻱ ﺋﯜﺯﻣﻪﻛﺘﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﮔﯜﺯﻩﻝ ﻗﯩﺰ,
ﻛﯚﻙ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﺪﺍ ﺗﻮﻗﯘﭖ ﺑﯩﺮ ﭼﯚﭼﻪﻙ,
ﺋﺎﮪ, ﻻﯞﯨﻠﺪﺍﭖ ﻛﯚﻳﻪﺭ ﻗﯘﻣﯘﺷﺰﺍﺭ,
ﮬﻪﻡ ﺑﯩﺮ ﺋﻪﻟﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﻣﯩﻨﻰ ﺩﯦﻤﻪﻙ.

 
ﺑﯩﺰ ﺗﯩﯖﺸﺎﻳﻤﯩﺰ ﺳﯜﻛﯜﺗﺘﻪ ﺋﯘﻧﻰ,
ﻗﯘﻻﻕ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﻳﯜﺭﯨﻜﯩﻤﯩﺰﺩﻩ,
ﻗﯘﻡ ﺑﺎﺳﻤﺎﻗﺘﺎ ﻣﯘﻧﺒﻪﺕ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ,
ﻗﯘﻡ ﺑﻮﺭﺍﻧﺘﯘﻕ ﺑﯩﺰﻟﻪﺭ ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ.

 
ﻳﯜﺭ ﻛﯧﺘﻪﻳﻠﻰ ﭼﯚﻝ ﺑﺎﻳﺎﯞﺍﻧﻐﺎ,
ﻗﻮﺷﺎﻕ ﺗﻮﻗﺎﺭ ﺋﯘﻧﺪﺍ ﻧﺎﺯﯗﻙ ﺋﺎﻱ,
ﺋﯘ ﺑﻪﻟﻜﯩﻢ ﺑﯩﺮ ﺟﻪﯕﮕﯩﯟﺍﺭ ﻗﺎﻣﯘﺱ,
ﮔﯜﺯﻩﻝ ﻗﯩﺴﺴﻪ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺗﺎﻻﻱ.

 
ﺋﻪﺟﻪﭖ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯘﭼﺮﺍﭖ ﻗﺎﻟﺴﺎ ﮔﻪﺭ,
ﺋﻪﺭﯨﻚ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﭼﯩﻦ ﺗﯚﻣﯜﺭ,
ﺑﯩﺰ ﻳﺎﺷﺎﻳﻠﻰ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ,
ﭼﯚﻝ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ ﺑﯩﺮ ﺋﯚﻣﯜﺭ.

 

——————————————————

 
شېئىرنىڭ ئېنگىلىسچە تەرجىمىسى:  www.azizisa.org/en/the-call-of-nuzugum

 

مەلىكە زىياۋۇدۇن

 

شېئىرنى ئاڭلاش: Bulbullar_sayrisa_M_Ziyawudun.mp3

شېئىرنى كۈندۈزئاي ھامۇت ئوقۇدى

 

ئىلاۋە:

«سېنى ئەسلەيمەن!» – بۇ بۈگۈنكى كۈنىمىزدىن 55 يىل بۇرۇن يېزىلغان، «مەدەنىيەت ئىنقىلابى» زامانلىرىدا ناخشا قىلىپ ئېيتىلىپ، ئەشۇ يىللاردىكى ئۇيغۇر ياشلىرى ئۈچۈن ئەڭ گۈزەل ئەسلىمە بولۇپ قالغان، ئۇيغۇر خەلقىگە ئەڭ كۆپ تونۇلغان شېئىردۇر. ئۈرۈمچىدە 1981-يىلى نەشر قىلىنغان «بىزنىڭ تىلەك» ناملىق شېئىرى كىتاپتىن ئېلىندى.

 

بۇلبۇللار سايرىسا گۈلشەنلەر ئارا،
جاراڭلىق ناخشامدا سېنى ئەسلەيمەن.
ئامرىقىم، ئىشقىڭدا كۆيگەن گۈلۇڭمەن،
سېغىنىپ ھەر تاڭدا سېنى ئەسلەيمەن.

 

شاماللار ئويناتسا سۇمبۇل ساچىڭنى،
كەلدىمۇ يارىم دەپ سېنى سورايمەن.
يۈرىكىم رىشتىسى سەندە بولغاچقا،
ھەر تاڭدا يولۇڭغا تەشنا قارايمەن.

 

بۇلۇتلار ئوينىشار ئاينى قوغلۇشۇپ،
يۇلتۇزلار كۈلىشەر كۆزنى قىسىشىپ،
كېلىدۇ ئالدىمغا مەغرۇر قامىتىڭ،
ئەسلىسەم ئامرىقىم سېنى سېغىنىپ.

 

1963-يىلى، مارت

 

ئەلكۈن نەشرگە تەييارلىدى.
مەنبە «ئەلكۈن» تورى
 

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

شېئىرنى ئاڭلاش: Chechekligen_tuyghu_Elkun.mp3

شېئىرنى ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ئوقۇدى

شېئىرنى ئاڭلاش: Chechekligen_tuyghu_Elkun.mp3

شېئىرنى كۈندۈزئاي ھامۇت ئوقۇدى

 
چېچەك تولغان ھۆسنىگە سەھەر، بىراق كەمىنە كۆڭلى غەش،
كەمدۇر بىرى بۇ دۇنيانىڭ، بارمۇ ئۇيغۇر دەردىگە دىلكەش؟!

 
سوغۇقدۇر مۇساپىرغا، ھەر بىر كوچىسى گۆركار بۇ شەھەر،
بوزلىيالماس ئۇيغۇرلۇقۇم، بولۇپ تىلىم ئۆزگىگە ئەبجەش.

 
مۈشكۈلدۇر يەشمەك پەسلىنى، خازان بىلەن چېچەكتىن باشقا،
تەنھا كېچەم مۇڭلۇق ماڭا، كۆڭلۈمگە چولپان بولمىسا دىلكەش.

 
لوندون ئاسمىنى قەسىر، ئاستىدا بىر كوچا بار ئۇ- قەشقەر،
كەتتى پۈرسەت ئۇيغۇردىن، بولۇپ ئابىدە يۈرەكتە دىلغەش!

 
بەيگىدە ھايات يورغىسى، نېچۈن جانان سەندىن خەۋەر يوق،
تاقىتىم- تاق، پەيلىم يامان، ئۆتەرمۇ بولۇپ ئۆمۇر غەمكەش؟!

 

چىقسا بوران، ياغسا يامغۇر، مېنى ھىچ قورقۇتۇپ بولالماس،
يىلتىزىم بار تارىمدا چوڭقۇر، ئۇ كۆكلەر بولۇپ مېھنەتكەش!

 

ئادىمىيلىك زىننىتىدۇر، باھار -ئۇ شاھقا يارىشىم تون كەبى،
كۈلەر يۈزلەر، بولسا ھەمرا دىلى ئۈششۈككە مېھرى ئاتەش!

 

تۆكۈپتۇ چېچەك بۈگۈن، قەلبىڭ قېتىغا تۇيغۇلار قوشۇپ،
مۇڭغا پاتما سەن ئەلكۈن، كېلۇر باھار، گۈل سىرنى ئەمدى يەش!

 

8- ئاپرېل 2018-يىلى. لوندون

 
———————————————
بۇ شېئىرنىڭ ئېنگىلىزچە تەرجىمىسى:
www.azizisa.org/en/a-blossoming-thought